Dietrich Bonhoeffer

Gerard Dekker over “Arkandisziplin” bij Bonhoeffer

In de middagvergadering van 7 april 2008 hield Dr. Gerard Dekker, emeritus-hoogleraar aan de Vrije universiteit te Amsterdam, een lezing over Arkandisziplin of Arcanum bij Bonhoeffer. Dekker liet zien dat Bonhoeffer dit woord schaars gebruikte, maar dat volgens Bethge “de zaak van de disciplina arcani” voor Bonhoeffer niet zo bijkomstig was als het schaarse gebruik van dit woord zou doen vermoeden.
In de brieven die Bonhoeffer in de gevangenis schreef komt de gedachte over Arkandisciplin slechts twee maal expliciet ter sprake, t.w. in de brief van 30 april 1944 en de daarop volgende brief van 5 mei 1944. Slechts een enkele maal had Bonhoeffer eerder over het arcanum gesproken, bijv. in zijn in 1932 gehouden colleges over het wezen van de kerk.

In zijn in 1937 verschenen boek Navolging komen we een passage tegen waarin, zonder het woord te noemen, naar het verschijnsel Arkandisciplin wordt verwezen.
Ten slotte heeft Bonhoeffer in zijn Finkenwalder Homiletik erop gewezen dat er ten tijde van Origenes Arkandisciplin ontstond.
Met deze schaarse aanwijzingen van wat Bonhoeffer op het oog had met zijn spreken over Arkandisciplin moeten we het doen, aldus Dekker.

Hij nam ons vervolgens mee in een zoektocht naar wat de disciplina arcani in de vroege kerk betekende, om daarna zich af te vragen wat Bonhoeffer met zijn pleidooi voor Arkandisciplin kan hebben bedoeld.
Hij kwam, op grond van wat Bonhoeffer in de eerste brief schrijft over Arkandisciplin, uit bij het door Bonhoeffer gemaakte onderscheid tussen het laatste en het voorlaatste. Dekker betoogde, met een beroep op Ligus, dat het Bonhoeffer met het begrippenpaar laatste-voorlaatste onder meer ging om een nieuw verstaan van het probleem van het christelijk leven in deze wereld, alsmede om een nieuwe houding ten opzichte van de prediking van het evangelie.

Wat heeft, samenvattend, onze zoektocht naar het belang van Arkandisciplin bij Bonhoeffer opgeleverd?
Arkandisciplin beoogt het kerk-zijn van de kerk te waarborgen, het wil haar geloofsgeheimen beschermen tegen profanisering.

Arkandisciplin beoogt ook het wereld-zijn van de wereld te bewaren, het beoogt de wereld te beschermen tegen sacralisering.

Arkandisciplin bedoelt dus ook “het laatste” en “het voorlaatste” hun eigen plaats en recht te geven: “We beleven het voorlaatste en geloven het laatste”.

Arkandisciplin beoogt het zout zijn bewarende kracht te laten behouden. Met andere woorden: het “zuiver” houden van de kerk in onderscheiding van de wereld is noodzakelijk voor het behoud van de wereld en het ( christelijk) leven.

Tenslotte: “Wanneer we het gevoel hebben dat de huidige situatie waarin kerk en christendom verkeren ook maar enigszins lijkt op die zoals Bonhoeffer die beoordeelde, dan is er alle aanleiding om na te denken over de hantering van enige vorm van disciplina arcani in ons kerkelijk leven. Dan wordt het zaak om ons minder te bezinnen op het spreken van de kerk in deze wereld en meer op het zwijgen van de kerk. En dat ter wille van de wereld!”, aldus de conclusie van Dekker..

Dr. Gerard Dekker schreef over het “Arkandisziplin” bij Bonhoeffer een artikel voor het NTT (Nederlands Theologisch Tijdschrift), uitgegeven door de docenten van de Rijksuniversiteit Groningen, de Universiteit Leiden, de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universitaire Faculteit voor protestantse Godgeleerdheid te Brussel.

Adres:
Boekencentrum Uitgevers
Postbus 29
2700 AA Zoetermeer
telefonisch bereikbaar tussen 8.30 en 12.30 uur: 079 - 362 86 28
e-mail: abonnementen@boekencentrum.nl
Utrecht, 7 april 2008